Γράφει η Ελβίσα-Φωτεινή Φρροκάϊ, Ψυχολόγος (BSc, MSc) –Εκ.Ψυχοθεραπεύτρια

Πολλοί γονείς θεωρούν ότι η τιμωρία, οι φωνές, η λεκτική βία, όπως και «το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο» είναι αποτελεσματικές μέθοδοι για τον έλεγχο της επιθετικής ή επίμεμπτης συμπεριφοράς του παιδιού τους. Ενοχλούνται στην ιδέα ότι τα παιδιά πολλές φορές παραβαίνουν τους όρους και τους κανόνες που οι ίδιοι έχουν θέσει και συχνά στην προσπάθεια τους να αποτρέψουν αυτή τη συμπεριφορά ακολουθούν λαθεμένες τακτικές.

Μια άλλη κοινή πεποίθηση είναι ότι η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να εξαφανιστεί αν τιμωρείται οποτεδήποτε εμφανίζεται. Σύμφωνα με τους Dodge, 1994 και Weiss et al., 1992 αυτή η τακτική καταστέλλει την επιθετική συμπεριφορά κάτω από ορισμένες συνθήκες, αλλά συχνά δεν μπορεί να την κατευνάσει. Αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι προσπάθειες να ελεγχθεί η συμπεριφορά των παιδιών με σωματικές τιμωρίες ή απειλή χρήσης ωμής βίας, στην πραγματικότητα αυξάνουν την επιθετικότητα ή την ανεπιθύμητη συμπεριφορά των παιδιών. Όταν μια οικογένεια υιοθετεί πειθαναγκαστικές μεθόδους ανατροφής των παιδιών, τα επίπεδα βίας μπορεί να κλιμακωθούν και να δημιουργήσουν σχήματα σοβαρής κακοποίησης. Οι ενδείξεις υποστηρίζουν ότι τέτοια σχήματα μπορεί να διαιωνίζονται στην επόμενη γενιά, όταν οι νέοι γονείς που είχαν υποστεί κακοποίηση ως παιδιά κακοποιούν και οι ίδιοι τα παιδιά τους. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Dodge τα παιδιά που τιμωρούνται συχνά και αυστηρά αναπτύσσουν χρόνια επιθετικότητα και διαιωνίζεται η επιθετική συμπεριφορά.

Ας περάσουμε όμως στους τρόπους ελέγχου της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του παιδιού. Αντί να τιμωρήσουμε το παιδί μας υπάρχουν εναλλακτικές και πιο αποτελεσματικές μέθοδοι που δεν είναι επιζήμιες για το παιδί. Τέτοιες μέθοδοι είναι οι εξής:

– Η τιμωρία θα πρέπει να είναι διαφωτιστική. Εν ολίγοις, θα πρέπει οι γονείς να εξηγούν τον λόγο για τον οποίο επιβάλλουν τιμωρία στο παιδί τους και όχι να λένε «θα το κάνεις γιατί το λέω εγώ που είμαι γονιός σου ή το είπα εγώ και τέλος». Αν θέλουμε τα παιδιά να μην επαναλάβουν την εκάστοτε συμπεριφορά τότε ο ανωτέρω τρόπος δεν ενδείκνυται σε καμία περίπτωση γιατί επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Να σημειωθεί ότι ανάλογα με την ηλικία θα πρέπει να ακολουθούνται και άλλες τακτικές. Στην παιδική ηλικία η τιμωρία θα πρέπει να είναι πιο ήπια και λιγότερο χρονοβόρα. Για παράδειγμα, ένα παιδί που είναι στην νηπιακή ηλικία θα μπορούσαμε να του πούμε να πάει για 2 λεπτά στο δωμάτιο του για να σκεφτεί αυτό που έκανε εκείνη τη στιγμή και όχι σε άλλο ανύποπτο χρόνο εφόσον θέλουμε να έχουμε αποτελέσματα και να είμαστε συνεπείς.

– Ανταμοιβή μη επιθετικών συμπεριφορών. Δεδομένου ότι τα μικρά παιδιά μερικές φορές γίνονται επιθετικά και χειριστικά με σκοπό να κερδίσουν την προσοχή, μια στρατηγική για να μειωθεί η επιθετικότητα είναι να αγνοείται και να δίνεται προσοχή στα παιδιά μόνο όταν συμπεριφέρονται με αποτελεσματικότητα. Ένας τρόπος για να εφαρμόσουν οι ενήλικες αυτή τη στρατηγική είναι να παρεμβαίνουν στη φιλονικία των παιδιών, δίνοντας προσοχή μόνο στο θύμα και αγνοώντας τον επιτιθέμενο. Ο ενήλικας μπορεί να καθησυχάσει το αδικημένο παιδί, να του δώσει κάτι ενδιαφέρον να κάνει ή να προτείνει μη επιθετικούς τρόπους, με τους οποίους το παιδί θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μελλοντικές επιθέσεις. Τα παιδιά διδάσκονται να λένε, για παράδειγμα, «Όχι ξύλο» ή «Τώρα παίζω με αυτό». Σε αυτές τις τεχνικές επιλεκτικής προσοχής ο επιτιθέμενος δεν ανταμείβεται ούτε με την προσοχή του ενήλικα ούτε με την υποταγή του θύματος. Το θύμα διδάσκεται πώς να τα βγάζει πέρα με τέτοιες επιθέσεις χωρίς να γίνεται κι αυτό επιτιθέμενος, εμποδίζοντας έτσι την επιθετικότητα να κλιμακωθεί.

– Γνωστική εκπαίδευση. Ένας άλλος τρόπος ελέγχου της επιθετικότητας είναι η χρήση της λογικής. Αν και μερικές φορές είναι δύσκολο να κάνει κανείς μα ορθολογική συζήτηση με ένα τετράχρονο που μόλις άρπαξε το παιχνίδι από τον φίλο του, τέτοιες συζητήσεις έχει διαπιστωθεί ότι μειώνουν την επιθετικότητα ακόμα και σε αυτή τη νεαρή ηλικία. Θα μπορούσαμε να διδάξουμε τα παιδιά λέγοντας τους για παράδειγμα ότι: 1) η επιθετικότητα δεν λύνει τα προβλήματα και πληγώνει το άλλο παιδί κάνοντας το δυστυχισμένο, 2) τα παιδιά μπορούν να μοιράζουν τα παιχνίδια τους και να παίζουν με τη σειρά. Προσπαθούμε, με άλλα λόγια, να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να σταματήσουν τις άμεσες επιθέσεις τους σκεπτόμενοι άλλους πιο αποτελεσματικούς τρόπους συμπεριφοράς που δεν θα πληγώσουν το άλλο παιδί και δεν θα προκαλέσουν τσακωμούς και κατά συνέπεια τιμωρία από τους μεγαλύτερους.

– Επίδειξη κατανόησης και ενσυναίσθησης. Όσο δύσκολο και αν φαίνεται η επίδειξη υπομονής και κατανόησης είναι μείζονος σημασίας για τα παιδιά, διότι αποτελούν μια μορφή θετικής πειθαρχίας. Κάθε παιδί χρειάζεται το χρόνο του για να καταλάβει τα λάθη του και να μην τα επαναλάβει. Αυτό εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του παιδιού αλλά και τον τρόπο διαχείρισης μας. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά λαμβάνουν το μήνυμα ότι δεν θα επιπλήττονται πάντα για ό,τι κάνουν και με την ίδια ένταση. Είναι σημαντικό να καθοδηγήσουμε το παιδί μας και να το «εκπαιδεύσουμε» να επιλέγει πιο επιθυμητούς τρόπους διαχείρισης καταστάσεων. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά που βιώνουν κατανόηση και ομαλή συνεργασία στο οικογενειακό πλαίσιο έχουν υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και θετικής αυτό-εικόνας. Ο έλεγχος του παιδιού μέσα από τον εκφοβισμό, το φόβο, τη σωματική και λεκτική βία είναι απαγορευμένες, διότι επηρεάζουν αρνητικά την εξέλιξη του παιδιού πόσο μάλλον τον έλεγχο της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς.

Επιπροσθέτως, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι γονείς πρέπει να συναινούν στον τρόπο διαχείρισης της συμπεριφοράς του παιδιού τους και να μην αμφισβητούν ο ένας τον άλλο μπροστά στο παιδί ώστε να μην δημιουργούνται συμμαχίες με τον ένα ή τον άλλο γονέα. Υπάρχουν πάρα πολλές μέθοδοι για την εφαρμογή πιο αποτελεσματικών μεθόδων «τιμωρίας» και ελέγχου της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του παιδιού. Είναι λογικό ότι τα παιδιά δεν είναι ρομπότ, και όπως εμείς οι ενήλικες, κάνουν λάθη και δεν έχουν πάντα την επιθυμητή συμπεριφορά. Άλλωστε και το πώς ορίζει επιθυμητή συμπεριφορά ο κάθε άνθρωπος διαφέρει από γονιό σε γονιό. Σίγουρα η επιβολή ξεκάθαρων ορίων στα παιδιά, χωρίς να λαμβάνουν «διπλά μηνύματα» αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη σωστή διαπαιδαγώγηση του παιδιού.

Με εκτίμηση,

Φρροκάϊ Ελβίσα-Φωτεινή

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Core, M. & Core, S.R. (2001). Η ανάπτυξη των παιδιών. Γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη κατά τη νηπιακή και μέση παιδική ηλικία. Αθήνα: ΤΥΠΩΘΗΤΩ-ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ.

Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων.

Με εκτίμηση,

Ελβίσα-Φωτεινή Φρροκάϊ